Het geld in Canada is geordend volgens het bekende 1-2-5-systeem dat de Euro ook gebruikt. Maar er zijn wel enkele bijzonderheden.
Bankbiljetten
Op de bankbiljetten van de huidige reeks staan enerzijds het staatshoofd en belangrijke eerste ministers van Canada en anderzijds typische thema’s met een passende quote.
Het grootste briefje dat wij, arme drommels, gezien hebben is 20 dollar. Maar er bestaan ook grotere coupures (100, 50). In sommige winkels aanvaardt men echter die grote bankbiljetten niet omdat ze natuurlijk bij valsmunters zeer geliefd zijn.
100 dollar:
- Sir Robert Laird Borden (1911-20) leidde het land tijdens WOI
- Exploration and innovation. Do we ever remember that somewhere above the sky in some child’s dream perhaps Jacques Cartier is still sailing, always on his way always about to discover a new Canada? (Miriam Waddington)
Dit mooie vers komt uit het gedicht “Jacques Cartier in Toronto”, wel één ding is zeker de Franse ontdekkingsreiziger is nooit tot daar geraakt… maar elke plaats die zich wat respecteert, heeft straten genoemd naar bekende Canadezen.
50 dollar:
- William Lyon Mackenzie King (1921-26, 1926-30, 1935-48) was het langst premier van Canada (incl. WOII)
- Nation building. All human beings are born free and equal in dignity and rights.
Wist je dat de eerste draft van de “Universal Declaration of Human Right” en dus ook dit eerste artikel van 30 mensenrechten werd opgesteld onder het directeurschap van de Canadees John Peters Humphrey? Een onbekende Moses van onze huidige maatschappij.
20 dollar:
- Her Majesty Queen Elizabeth II. (°1926) staatshoofd van Canada sinds 1953
- Arts and culture. Could we ever know each other in the slightest without the arts? (Gabrielle Roy)
Oud en nieuw geld door elkaar gebruikt, de oude briefjes moeten niet tegen nieuwe ingewisseld worden. Zo zijn er dus nieuwe, oude en heel oude bankbiljetten in omloop. Dit biljet steekt het meest in onze portefeuille.
10 dollar:
- Sir John A. Macdonald (1867-73, 1878-91) was de allereerste eerste minister
- Remembrance and Peacekeeping. In Flanders fields the poppies blow/ between the crosses; row by row,/ that mark our place; and in the sky/ the larks, still bravely singing, fly/ starce heard amid the guns below (John Mc Crae)
Dit is een zeldzaam biljet. Meestal geeft men er twee van 5. Verder is het opmerkelijk dat Vlaanderen op een bankbiljet staat van een ander land, echt trots kan je niet zijn want het toont enkel aan hoe de gruwel van WOI door de Canadese poëet in de gedachten blijft leven.
In sommige landen is een biljet nog enkel ‘geldig’ als bijvoorbeeld de biljetrand ongeschonden is. In Canada is me dit nog een groot raadsel, er circuleren biljetten die gescheurd, beschreven of aan elkaar geplakt zijn. Meer nog je haalt alle soorten biljetten gewoon uit de bankautomaat!
5 dollar:
- Sir Wilfrid Laurier (1896-1911) was de eerste Frans-Canadese premier
- Children at play. Les hivers de mon enfance/ étaient des saisons longues, longues./ Nous vivions en trios lieux:/ école, l’église et la patinoire; mais/ la vraie vie était la patinoire. (Roch Carrier)
Dit is het kleinste biljet. Je kunt het niet uit de bankautomaat halen, die geeft soms keuze tussen 20 en 10, dus het biljet is ook tamelijk beperkt beschikbaar. Maar er is een speciale website waarvan de naam refereert naar die Sir Wilfrid: de site "Where’s Willy?" gaat na hoe het papiergeld in Canada circuleert. Er is zelfs een heuse Willy Index….
Muntstukken
Alle munten hebben op de kopzijde “The Queen” staan. Aangezien de levensduur van een muntstuk veel langer is dan een bankbiljet zie je Queen Elisabeth II dus veranderen van een knappe sprookjesprinses tot een oud besje (1988-1995-2005).
Op de muntzijde staat telkens een typisch Canadese afbeelding. De standaardafbeelding kan veranderen als men een belangrijke gebeurtenis wil herdenken. Voorbeelden zijn de Millenniumeditie van alle munten, een Inuit drummer (oprichting van de provincie Nunavit) of het Peacekeeping Monument van Ottawa.
 |  |
Muntzijde: Polar Beer of Ijsbeer.
Dit muntstuk kreeg zijn naam naar analogie met de Loonie, als samentrekking van “Two Loonie”. Er circuleert ook een grapje dat dit muntstuk “Moonie” zou moeten genoemd worden. Waarom?
Omdat je het muntstuk zou kunnen omschrijven als “the Queen with the bear behind”. Waarschijnlijk ontgaat je nu de pointe, maar wat als je weet dat “to moon” betekent “zijn broek afdoen?” Neen, nog steeds niet? Hou er dan rekening mee dat “bear” en “bare” in het Engels net hetzelfde klinken. Is je frank nog niet gevallen? Nog een tip: “behind” kan naast een plaatsbepaling ook voor een lichaamsdeel gebruikt worden. Heb je hem? Neen? Wel dan volgt de dubbelzinnige vertaling van “the Queen with the bear/bare behind”: “De koningin met de beer op de andere kant” of “De koningin met de blote kont.”
1 dollar – Loonie
Muntzijde: Loon of Ijsduiker.
De naam "Loonie" verwijst naar de ijsduiker die op de muntzijde staat. Deze vogel maakt in de broedtijd een merkwaardig klagend geluid met een vibrato dat is typerend voor de Canadese wildernis. Die vogelroep is ook met het gelach van een geestesgestoorde te vergelijken (loony: gek). Enkele wetenswaardigheden zijn dat het oorspronkelijke hoekige ontwerp verloren geraakt is en dat er nu zogenaamde "Lucky Loonie" geslaan worden ter gelegenheid van de Olympische Spelen: bijgelovig zijn doet gek genoeg of gelukkig geen zeer.
50 cent – 50 cent piece
Muntzijde: Wapenschild van Canada.
Dit is misschien het meest intrigerende muntstuk. Het bestaat maar je kan het niet vinden! Vandaar dat het ook geen andere naam in de volksmond heeft. Een muntenverzamelaar vertelde mij dat hij het laatste stuk gezien heeft in 1973. Ik heb zijn 50c-muntje even in mijn handen gehad en sta nu op de lijst in bank om zo’n collectoritem te bemachtigen. Ondanks zijn onvindbaarheid blijft het een gewoon betaalmiddel met behoud van zijn waarde.
25 cent – Quarter
Muntzijde: Kop van een karibou.
Dit muntje is een uitzondering in het 1-2-5-systeem. Het had eigenlijk 20 cent moeten zijn i.p.v. een kwart dollar. In Québec noemt men het 25c-muntje dan weer “trente sous” (=dertig cent) omdat de waarde van 1 dollar gelijk was aan 120 sous, de oude Franse munteenheid. Maar dat zal iedereen een zorg wezen, het is heel handig.
10 cent – Dime
Muntzijde: The Bluenose, een befaamde Canadese Schoener.
In de eerste helft van de 20ste eeuw werd er nog met zeilschepen gevist. De International Fishermen's Race was een zeilwedstrijd tussen de Brits-Canadese en Amerikaanse werkende zeelui, vergelijkbaar met de America’s Cup. En met het schip The Bluenose hebben ze hier de Amerikanen verschillende keren de loef afgestoken. Het eigenaardige aan het 10c-muntje is dat het kleiner is dan 25 en 5 cent, wat dus verwarring in je portemonnee creëert.
5 cent – Nickel
Muntzijde: Een bever zitten op een houtblok.
Dat het materiaal van dit muntstuk sinds 1981 geen nikkel meer is, zal waarschijnlijk niemand interesseren, maar misschien wel dat sinds 1964 de Big Nickel in Sudbury, Ontario, in het Guinness Book of World Records staat als “het grootste muntstuk ter wereld”. Voor diegenen die zelf eeuwige roem nastreven: de afmetingen zijn 9m hoog en 61cm dik.
2 cent – ???
Dit is heel raar: dit muntstuk heeft nooit bestaan!
In tegenstelling tot Europa wist men hier blijkbaar vooraf dat kleine muntjes waardeloos gewicht zijn.
1 cent – Penny
Muntzijde: Twijg met twee esdoornbladeren.
Het huidige muntje heeft een ronde, gladde rand, maar van 1982 tot 1996 was het een dodecagon ofwel een regelmatige twaalfhoek, als identificatiehulp voor de slechtzienden.
Want slechtzienden hebben er weinig aan dat dit kleine muntje net als 1 en 2 dollar opvalt door zijn koperkleur tussen de andere muntjes. Maar goed: het verwarrende 10c-muntje heeft een gekartelde rand.
Verder is ook vermeldenswaard dat men dit muntje wil afschaffen omdat het meer zou kosten dan het waard is. Maar dan stelt zich weer de vraag wat men met al die uitdrukkingen moet doen. “Penny” heeft er het meest van al, maar ik onthoud vooral deze die je vaak op een muntjesbak ziet aan de kassa: “Leave a penny, take a penny”
 |  |
Er is nog een punt dat moet behandeld worden. Alle prijzen worden in Canada principieel aangeven zonder taxen, m.a.w. als netto-prijzen. Je moet er dus rekening mee houden dat het bedrag dat je zal betalen aan de kassa dus meer zal zijn dan het bedrag aangegeven in de winkel.
Dit zijn de toeslagen:
GST = Good and Services Tax. Vanaf januari 2008 is de GST van 6% verlaagd tot 5%.
PST = Provincial Sales Tax. De grootte van deze tax is afhankelijk van de Provincie en het product. In Ontario is de PST in het algemeen gelijk aan 8%.
De GST en PST -in sommige provincies samen HST genoemd- verhogen dus de geafficheerde prijs samen met 13%. Maar sommige producten (voeding) zijn tax-vrij, en andere producten (alcohol) zijn dan weer meer belast, dus eigenlijk weet je nooit echt wat je zal uitgeven.
Als toerist kan je evenwel deze tax (GST/HST) teruggestort krijgen! Spijtig genoeg geldt dat voor ons niet omdat we hier te lang zijn. Toch volgt hier het stappenplan voor onze bezoekers (meer info op deze link):
- hou je vliegtuigticket bij (het bewijs dat je voor refund in aanmerking komt)
- verzamel alle originele facturen en betaalbewijzen van accommodatie en refund-goederen boven C$50.
- voor refund-goederen (>C$250) laat je alles afstempelen op de luchthaven
- check of je aan een bedrag van minstens C$200 komt
- zend het formulier op naar de taxdienst en even later krijg je de tax teruggestort.
En ten slotte mag je niet vergeten om in restaurants en taxi een fooi te geven van ca. 15%, m.a.w. de som van GST en PST naar boven afgerond. Enkel als je absoluut ontevreden bent met de dienstverlening kan je hiervan afwijken, anders kan er dit gebeuren:
- men wijst je er vriendelijk op dat er geen fooi gegeven is
- men voegt zelf een (royale) fooi toe
- men scheldt je uit voor … evil reptilian kitten-eater from another planet
1 opmerking:
Bedankt voor deze handige monetaire basiscursus.
In den beginne zullen we vooral briefjes uitgeven om op het einde alle resterende muntjes te spenderen.
Een terugkomende "klassieker".
Een reactie posten